Bilirkişilik hizmetinin ne olduğunu sanırım herkes biliyor. Bilirkişilik Kanuna göre: Bilirkişi; Çözümü uzmanlığı, özel veya teknik bilgiyi gerektiren hâllerde oy ve görüşünü sözlü veya yazılı olarak vermesi  için başvurulan gerçek veya özel hukuk tüzel kişisidir. Takograf , mahkemelerin bilirkişilerden destek aldıkları  konulardan birisidir.

Lojistik sektörü , genelde sürücüler daha önce çalıştıkları firmaları, fazla mesai yaptırdıkları iddiası ile mahkemeye verdiğinde konu ile  muhatap olmaktadırlar. Ve bu davalar azımsanamayacak kadar çoktur. Her lojistik firması mutlaka bir gün bu nedenle mahkemeye gidecektir. Takograf bilirkişisi olarak takograf servislerinin çalışanları , trafik denetim ekiplerinde görevli EGM’lüğü ve Jandarma mensupları, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nda ilgili görevlerde çalışanlar ve emeklileri,  mevzuatta belirtilen kriterleri yerine getirenler görev yapmaktadırlar. Detaylar için, bilirkişilik kanunu ve yönetmeliğine bakılabilir.

Takograf konusunda iki konuda bilirkişi hizmeti alınmaktadır.

Birincisi:
Sürücüler fazla mesai yaptıkları iddiası ile mahkemeye başvurduklarında, çalışma sürelerinin hesaplanması. Çalışma sürelerini düzenleyen  mevzuat birbiri ile çelişmektedir.Çalışma süreleri ile ilgili mevzuat, AETR sözleşmesi (Uluslar arası nakliyatta çalışan sürücülerin çalışma ve dinlenme süreleri) , Karayolları Trafik Yönetmeliği , Birleşmiş Milletler Çalışma Örgütü ILO’nun C153 sayılı konvansiyonu (Türkiye imzalamıştır), 4857 Sayılı İş Kanunu ve bu kanuna göre çıkarılan ‘’ Haftalık İş Günlerine Bölünemeyen Çalışma Süreleri Yönetmeliği’’ ve  ‘’Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Yapan Araçlarda Kullanılan Takograf Cihazları Hakkında Yönetmelik’’ tir. Çalışma sürelerinin hesaplanmasında hangi mevzuat esas alınmalıdır veya alınmaktadır? Bilirkişiler mesleki geçmişlerine göre farklı mevzuatı esas alabilmekte ve çalışma sürelerini de  farklı hesap edebilmektedirler. Bakanlıklar arasında da  çalışma sürelerinin hesaplanmasında görüş ayrılıkları bulunmaktadır. Bu konudaki tezatların giderilmesi şarttır, aksi taktirde adil bir sonuç beklemek mümkün değildir.
Diğer önemli konu; delillerin yasal şekilde elde edilmiş olması gerekir. Çalışma süreleri ile ilgili bilgiler kişisel bilgilerin korunması mevzuatı kapsamındadır. Sürücüler Takograf kağıtlarını ve  çıktılarını 30 gün yanlarında bulundurmak ve 30 gün sonunda çalıştıkları firmaya teslim etmek zorundadırlar. Dijital Takograf sürücü kartlarının verilerinin ise firma tarafından en geç 28 günde bir kopyalanması ve bir yıl (KYTY; 5 yıl) süre ile saklanması gerekmektedir. Ancak sürücü talep ederse , firma  bir kopyayı sürücüye vermek zorundadır. Uygulamada ise, sürücüler Takograf kağıtlarını firmaya teslim etmemekte, daha sonra adli işlemlerde kullanmak üzere saklamaktadır ve mahkemeye bu  kağıtları sunmaktadır. Olması gereken, sürücünün mahkemeye müracatını müteakip, hakimin bu belgeleri şikayet edilen firmadan istemesidir. Sürücünün bu kayıtlar üzerinde tahrifat yapması veya daha sonradan sanki çalışmış gibi kayıt üretmesi de mümkündür.Kaldıki, bu tür kayıtları istekler doğrultusunda üretmek için özel makineler üretilmiştir ve bedeli karşılığında bu işlem yapılmaktadır.
Ancak dijital takograflarla ilgili daha ciddi hatalar da yapılmaktadır. Mahkemeler, firmalardan, excell formatında ya da kağıda basılı olarak bilgiler talep etmektedirler. Bu tür verilerin yasal geçerliliği bulunmamaktadır.Mahkemeler firmalardan  dijital takograflardan ve sürücü kartlarından indirilen orijinal verileri mahkemelere göndermelerini talep etmelidirler. Bilirkişilerin de bu verileri açıp raporlayabilecek yazılımlara sahip olması ve  bu yazılımı kullanarak raporlarını hazırlamaları gerekmektedir. Çünkü, orijinal veriler üzerinde manipülasyon yapmak mümkün değilken, diğer tür belgeler üzerinde tahrifat yapmak her zaman mümkündür.

Dikkat edilmesi gereken diğer konu ; kayıtları üreten takograf cihazlarının doğru  şekilde çalıştığından , muayanelerinin zamanında yapıldığından emin olunmasıdır. Takografın doğru çalıştığı, takograf kağıtları veya dijital takograf verileri incelenerek anlaşılabilir. Tededdüt hasıl olursa,  muayene belgeleri  firmadan veya  takograf servislerinden istenebilir. Takograf sensörünün çalışmadığı, yazıcı kafalarının arızalı olduğu takograf kağıdı üzerinde görüldüğü halde, dijital takograf  verilerinde takografta manipülasyona işaret eden veriler varken, bu verilere göre çalışma süresi hesabı yapmak  ne kadar mantıklıdır? Çünkü arızalı ve ayarları bozuk takografları kullanmak mevzuat gereği yasaktır.

İkincisi:

Kaza nedenlerinin araştırılması veya Takograf manipülasyonlarının bulunması.

Bu tür  inceleme sigortalar tarafından, trafik denetleme ekipleri tarafından veya Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı birimleri tarafından istenebilir. Bu inceleme,  özel donanım ve yetkilendirme gerektirdiğinden takograf yetkili servisleri tarafından yapılabilir. Dijital takograflarda yapılan bir çok manipülasyonlar ve diğer tür takograflardaki bazı manipülasyonların yapılması da, bir servis yardımı olmadan  mümkün değildir. Servisler, kendisi yapmadığında bu manipülasyonu diğer bir servisin yapacağını bildiğinden ve müşterisini kaybetmemek için yapmaktadır. Bu tür işlere tevessül etmeyen servisler de  hayatlarını sürdürmekte zorluk yaşamaktadırlar. Servis, kendi müşterisinin aracı inceleme için geldiğinde ne yapacaktır? Veya verdiği rapor sonucu başka bir servis sorun yaşayacaksa, sağlıklı şekilde bir inceleme yapabilecekmi dir?

Yukarda belirtilen  koşullarda, mahkemelerin önüne sağlıklı bir rapor gelmesi mümkün olamayacağından, adil bir karar beklemenin de mümkün olmayacağı açıktır. Öncelikle, çalışma mevzuat ile ilgili tezatların giderilmesi gerekmektedir. Sonra, takografların muayene işlemlerinin doğru şekilde yapılması, bilirkişilerin mevzuata göre almaları gereken ‘’Bilirkişilik Eğitimi’’ dışında takograf konusunda ayrıca bir eğitim almalarının sağlanması da,  daha doğru kararların alınmasına yardımcı olacaktır. Takograf servislerinden teknik konularda bilirkişi hizmeti alınacakların, titizlikle seçilmesi, bilirkişilik  yetkisi vermeden önce kayıt ve çalışmalarının incelenmesi faydalı olacaktır.

Bilal Yeşil

Taşımacılar.