2017 yılında Ankara’da düzenlenen ‘’Trafik Güvenliği Sempozyumu ve Sergisi’’ nde, dijital takograf konusunda yapılan bir oturumun son dakikalarına katılmıştım. Oturumun yöneticisi ve katılımcıları; TOBB temsilcileri , Takografçılar Derneği ile takograf üreticisi ve distribütörlerinin temsilcilerinden oluşuyordu. Orada şu mealde sözler söylendi; ‘’Dijital takografı manipüle etmek imkansızdır’’. Gerçek çok farklı iken , neden böyle bir şey söylenmesine ihtiyaç duyuldu, anlamak zor. Bu konuda gerçeği herkesin anlaması için, takograflarda yapılan manipülasyonları sık sık gündeme getirme ihtiyacı duyuyoruz. Ki denetimden sorumlu makamlar doğru kararlar alabilsinler.
Burada gündeme getirilen manipülasyonlar AB ülkelerinde medyada gündeme getirilen , TISPOL ve EURO CONTROL ROUTE gibi AB Polis Derneklerinin üyelerinin denetimlerde tespit edilen manipülasyonlardır. Ülkemizde ise; Manipülasyonu yapan değil, ifşa eden suçlu olduğu için , takdir okuyucuya bırakılmıştır. AB ülkelerinde manipülasyonları önlemek için sıkı denetimler yapılmaktadır. Denetim elemanları bu konuda bilgi ve tecrübe sahibidir. Dijital takograf denetimleri için, denetim ekiplerinin veri indirme cihazları ve analiz yazılımlarına ihtiyacı vardır. Ekiplerin yeterli teorik ve pratik eğitim almış olması gerekir. Öyle manipülasyonlarla karşılaşılmıştırki, bulmak için takograf yetkili servisi ve araç yetkili servisi, araç üzerinde günler, hatta birkaç hafta çalışmak zorunda kalmıştır. Dijital takograf 2010 yılında hayatımıza zorunlu olarak girmiş olmasına rağmen, hala bizim trafik denetim ekiplerinde, denetimde kullanacakları veri indirme cihazları ve analiz yazılımları mevcut değildir. Bu şartlarda yapılan denetlemeler çok kısıtlı kalmak durumundadır. TOBB tarafından kurulan Takograf veri bankasına, takograf verilerinin her ay yüklenmesi ve ilgili makamlar tarafından analiz edilerek elektronik ortamda ceza kesilmesi, hedefe ulaşmak yeterli olamayacak, başka yeni sorunların çıkmasına neden olacaktır.
Takograf bir amaç değildir, bir araçtır. Takograf kullanımı, sürücülerin çalışma ve dinlenme sürelerinin kayıt ve kontrol edilmesini sağlar, böylece;
-Sürücülerin hakları korunur,
-Firmalar arasında eşit rekabet şartları oluşturulur,
-Ve sürücüler yeteri kadar dinlendiği için, yorgunluktan kaynaklanan kazalar önlenir.
Araçlara yalnızca takograf takarak, yukarda belirtilen hedeflere otomatik olarak ulaşmak mümkün değildir. Sadece para harcamış olursunuz. Takograf kullanımının başarılı olabilmesi için, öncelikle yasal altyapının (Kanun ve yönetmelikler, ceza katalogları, servis hizmetleri vs..) tam ve doğru olması gerekir. Yürürlükteki mevzuat arasında farklılıklar ve çelişkiler olmamalıdır. Denetim ekipleri bilgili olmalı, gerekli araç, gereç, cihaz ve yazılımlara sahip olmalıdırlar. Denetimlerde yurt içi , yurt dışı nakliyat ayrımı, Türk- yabancı araç ayrımı yapılmamalıdır. Bu AETR sözleşmesinin bir hükmüdür.
Bu temel bilgilerden sonra, yeni gelişmeler, manipülasyon teknikleri ve bunların sonuçlarının değerlendirmesine geçebiliriz.
1.TOBB Takograf Veri Bankası;
Bu veri bankasına, tüm firmaların ve sürücülerin her ay takograf ve sürücü kartı verilerini yüklemesi gerekmektedir. Verileri yüklemeyen firmalara,bakanlık araç başı iki uyarı cezası verecektir. Genelgeye göre,bu veri bankası konu ile ilgili diğer bakanlıklar ve EGM ile paylaşılacaktır. İlgili makamlar, bu verileri analiz ederek, ihlal varsagerekli cezai işlemleri yapacaktır.Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’nın genelgesine göre, sistemin 1 Ocak 2018 tarihinde hazır olması gerekmekteydi. Ancak yetiştirilemediği için 1 Temmuz 2018 tarihine ertelendi. Buna rağmen sistem eksikleriyle Ağustos 2018 sonunda hazır edilebildi. Sistemin tam olarak , 1 Ocak 2019 tarihindehayata geçirilmesi beklenmektedir. İlk yükleme yapan firmaların değerlendirme sonuçlarına göre;firmalar bu şekilde devam edeceklerse, hiç yola çıkmamalarının daha iyi olacağı şeklindedir. Eğer bakanlık bu uygulamada ısrar ederse , aşağıdaki sonuçlar ortaya çıkabilir.
-Firmalar, verilen yüksek cezalar nedeni ile arka arkaya iflaslarını açıklayabilirler.
-Sektörden gelen yüksek sesli itirazlar nedeni ile, uygulama iptal edilebilir veya ertelenebilir .
-Bu şekilde bir denetleme, AETR sözleşmesinde tanımlanmamıştır. AB ülkelerin de de yoktur. Bu nedenle cezaya maruz kalan firmalar konuyu mahkemelere taşıyabilir.
-Yol kenarı denetimlerinde, tespit edilen en yüksek ihlale ceza yazılırken, online olarak yapılacak bu denetimde her ihlale ayrı yaptırım uygulanacaktır. Bu ise eşitlik ilkesine aykırıdır. Bu da mahkemelere taşınabilir.
-Hangi sürücünün yurtiçi veya yurt dışı çalıştığı, çalıştı ise hangi dönemlerde çalıştığı belirnenemeyeceğinden, adli ihtilaflara yol açacaktır.
-Bazı firmalar ve sürücüler aynı ihlal için mükerrer olarak cezalandırılacaktır. Hem yol kenarında ve hem de online denetimde tespit edilen aynı ihlal için işlem yapılabilecektir. Çünkü uygulanan yaptırım veya denetim bilgileri sistemde veya takograf üzerindeki verilerde görülmeyecektir.
-Yabancı plakalı araçlar ve yabancı sürücüler sadece yol kenarı denetimine tabi tutulacağından, avantajlı olacaklardır.
-Takograf veri bankasına, takograf servis işlemlerinde kullanılan servis kartlarının verilerinin yüklenmemesi çok büyük eksikliktir. Servis kartı verileri analiz edildiğinde, yapılan muayenelerin doğruluğu hakkında çok önemli bilgiler sağlamaktadır. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı servis kartı verilerini toplamamaktadır. Servis kartı verilerinin de veri tabanına yüklenmesi, servislerin muayene işlemlerinde daha dikkatli olmalarını sağlayacaktır.
-Analog takograf kayıtlarının sisteme yüklenmeyecek olması başka bir eşitsizliktir. Bunun anlamı analog takograflar nerdeyse denetim dışı kalacaktır. Mevcut teknolojiler ile analog takograf kayıtlarını da tarayarak sisteme yüklemek ve sayısallaştırmak mümkündür. Bu gerçekleştirilmelidir.
2.Yol kenarı denetim istasyonlarında, Karayolları Genel Md.lüğü görevlileri tarafından takograf denetimleri yapılacaktır;
Karayolu Trafik Kanunu’nda yapılan bir değişiklik ile, yol kenarı denetim istasyonlarında görevli KGM personeline, takograf denetleme yetkisi verilmiştir. Bu denetlemelerde hem takografların çalışması hem de sürücülerin çalışma süreleri kontrol edilecektir. Karayolları Genel Müdürlüğü’nün bu zorlu görevi nasıl yerine getireceğini merak etmemek mümkün değil. Yaşayıp göreceğiz.
3.Akıllı Takografların kullanılmaya başlanması;
15 Haziran 2019 tarihinden itibaren, yeni tescil edilecek araçlara akıllı takograflar takılmaya başlanacaktır. Akıllı takograflarda güvenlik daha yüksek olacaktır. Akıllı takograflar, manipülasyonları ve belirlenen bazı ihlalleri, yol kenarı denetim istasyonlarında kurulacak telsiz sistemi üzerinden denetim ekiplerine bildirecektir. Takograf servislerinin yapmış olduğu muayenelerin kalitesinin yetersiz olması, manipülasyonların yaygınlığı ve sürücülerin bilgisinin yetersiz olması sonucu yaptıkları hatalar nedeni ile, akıllı takograf takılı araçların Avrupa yönünde sınırımızdan çok uzağa gitmesi biraz zor olacaktır. Firmaların şimdiden bu konuda hazırlık yapmaları, bu kapsamda sürücülerini eğitmeleri, sorumluluklarının idrakinde olarak davranmaları önerilir.
| Tacho Mobile Cep Tel. Veri İndirme ve Analiz | |
Cartracker Analiz Yazılımı | |
Veri İndirme Terminali(Kiosk) Analiz Yazılımı |
4.Manipülasyonlar;
Manipülasyonlar konusunda daha önceki yazılarımızda detaylı bilgiler verdik. Burada çok güncel ve yeni olanlar üzerinde durulacaktır. Manipülasyonlar; Sürücülerin çalışma sürelerini, aracın kilometresini ve hızını gerçeğinden farklı göstermek için yapılmaktadır.
a.Takograf yazılımının değiştirilmesi;
Daha önce analog takografların yazılımının değiştirildiği bilinmekteydi. Son olarak bazı firmaların dijital takografların da yazılımını değiştirdikleri tespit edilmiştir. Böylece, araç hareket halinde iken sürücü dinlenmede gösterilebilmektedir. Manipülasyon, fren ve gaz pedalının belli bir sıra ve süre ile basılması ile devreye girmekte ve çıkmaktadır. Bu tür manipülasyonları, takograf servislerinin yardımı olmadan yapmak mümkün değildir.
b. Sensöre müdahale;
Mıknatıstan etkilenmeyen sensörleri, mıknatıstan etkilenir hale getirmek için yapılmaktadır. Böylece, sürücü eskiden olduğu gibi mıknatıs kullanmaya devam etmektedir. Sensör gövdesi, zarar verilmeden açılmakta ve sensörün ana kartı üzerinde işlem yapılmaktadır. Bu tür müdahaleleri tespit etmek oldukça güçtür.
c. Uzaktan kumandalı devre kesici ve ikinci bir sensör takılması;
Bu tür müdahaleler eskiden de yapılmaktaydı. Yenilerinin farkı, daha karmaşık ve daha teknik olmasıdır. Bu tür müdahaleler takograf yetkili servislerinin ve araç yetkili servislerinin yardımı olmadan yapmak nerede ise imkansızdır.
Ne yapılmalı?
Takograf konusunda yetki ve sorumluluklarda çok başlılık vardır.
Sürücü çalışma süreleri ;Çalışma Sosyal Hizmetler ve Aile Bakanlığı , Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı ve İçişleri Bakanlığı.
Takograf ;Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı (Araç muayeneleri,KGM) , Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı.
Bağlantılı çok mevzuat bulunmaktadır; AETR Sözleşmesi, Karayolları Trafik Kanunu ve Yönetmeliği, İş kanunu ve yönetmelikleri, Takograf Cihazları Yönetmeliği, Ölçü ve Ayarlar Kanunu, Takograf Cihazları Servis Hizmetleri Yönetmeliği, Takograf Cihazları Damga ve Muayene Yönetmeliği, ILO Sözleşmesi.
Bu iki konu yeniden değerlendirilmeli, yetki ve sorumluluklar mümkün olduğu kadar tek elde toplanmalı, mevzuat arasındaki çelişkiler giderilmeli, uluslararası sözleşmeler ile uyumlu hale getirilmeli, başta ceza katalogları ve denetim esasları olmak üzere eksik mevzuat tamamlanmalıdır.
Takograf konusunda yapılacak manipülasyon ve hataların sonunda, insan hayatı vardır, maddi kayıplar vardır, kul hakkının yenilmesi ve buna göz yumulması vardır. Başta sorumlu makamlar , kurum ve kuruluşlar olmak üzere, takograf servisleri, araç sahibi firmalar ve sürücüler , sektörel dernekler işbirliği yaparak bu görevin üstesinden gelebilirler. 80’ li yılların sonlarından itibaren analog takografları, 2000’ li yıllarda, yerli üretim elektronik takografları, 2010 yılından beride dijital takografı kullanmaya başlamış olmamıza rağmen, daha hala en temel konuları çözüme kavuşturabilmiş değiliz. Bu çok acı ve bize yakışmıyor!
Burada yazılanları yetkili makamları işgal edenlerden birinin okuyacağını ve faydalanacağını düşünüyor muyum? Hayır. Amacım, tarihe not düşmek! Belki, sektörden birileri okur , eksiklerini giderme konusunda kendisine yol gösterir. Bu da bizim için mutluluk vesilesi olur.
Bilal Yeşil
Taşımacılar.