Bu vesile ile takograf nedir, ne maksatla kullanılır hatırlatmakta fayda var. Takograf; araç seyir halinde iken aracın hızını, kat ettiği mesafeyi, sürücünün etkinliklerini (Sürüş, dinlenme çalışma vs.) ile sistemde meydana gelen olay ve arızaları kaydeden bir cihazdır. Taraf olduğumuz AETR sözleşmesine göre, takograf kullanımının amaçları şu şekildedir.
- Sürücülerin haklarını firmalara karşı korumak,
- Firmalar arasında rekabet koşullarını eşitlemek ve
- Kazaları önlemektir.
Ancak, takograf takıldığında, başka hiçbir işlem yapmadan bu maksatlar otomatik olarak sağlanmamaktadır. Sürücülerin çalışma mevzuatı açık, net ve çelişkisiz olmalıdır. Takograf cihazları, doğru ve hatasız ölçüm yapabilmeli, kaydettiği bilgiler güvenli olmalıdır ve etkin bir denetleme sistemi tesis edilmiş olmalıdır. Kısaca, takograf denetlemenin kolay, süratli ve güvenli şekilde yapılmasını sağlayan bir ölçü ve kayıt cihazdır. Etkin bir denetleme yoksa faydasından bahsetmek mümkün değildir. Takograf cihazlarının doğru ölçüm yapmasını sağlayan unsur ise, takografların ayar ve kalibrasyonunu yapan takograf yetkili servisleridir. Doğru ölçmeyen bir cihazın ölçüm sonuçlarına dayanarak, doğru bir denetleme yapmak maddi olarak imkânsızdır.
Ayrıca, takograf, araç üzerinde bulunan ve birbiri ile araç bilgisayar ağı (CANBus) üzerinden sürekli iletişim sağlayan onlarca beyinden (Bilgisayar) birisidir ve diğer beyinlere hız ve Km bilgisini gönderir. Diğer beyinler (Fren, ABS, EBS, hava yastığı, LBS, direksiyon, şanzıman vs.…) takograftan aldıkları hız bilgisine göre hesaplamalarını yapar ve sisteme komut gönderir. Takografın gönderdiği hız bilgisinin yanlış olması, diğer sistemlerin yanlış çalışmasına, kazalara ve arızalara yol açar.
Takograf muayene işlemi beş aşamalı bir işlemdir. Bu işlem, servisin sahip olduğu imkânlara bağlı olarak 60-90 dakika arasında tamamlanır. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın tanımladığı süre 40 dakikadır. 15-20 dakikada muayene yapılıyorsa, bu muayene değildir. Aşağıdaki şekilde, muayene aşamaları ve yapılacak işlemler görülmektedir.
Kontrol | Manipülasyon, damgalar, veriler, tip onayı, belgeler, cihaz sürümleri , araç tescil tarihi, takograf tipi vs. |
Ölçme - Tespit | W,K,L, Plaka, Şasi No., araç parametreleri, CAN bus parametreleri vs.. |
Programlama | W,K,L, Plaka, Şasi, araç parametreleri, CAN bus uyum |
Kalibrasyon | Yukarda yapılan ayarlar ile takograf doğru çalışıyormu test edilir. Yolda (1000 Mt. Pist üzerinde), fren test cihazı üzerinde veya kalibrasyon cihazı kullanarak simülasyon (canlandırma) ile yapılabilir. |
Damgalama ve Belgeleme | Takograf ve sensörün mühürlenmesi. Muayene belgesi ve etiketinin basılması. Orijinal belge araç sahibine verilir. |
Takografın ölçebildiği en küçük zaman birimi 1 dakika, en küçük mesafe 100 Mt. dir. Takograf servisi, araç servise geldiğinde servis kartını takar, muayene işlemi bittiğinde kartını çıkarır. Takograf kartın takıldığı anda, zamanı ve Km. bilgisini kaydeder, kart çıkarıldığında da yine zamanı ve Km. bilgisini kaydeder, bu bilgiler alınan raporlarda görülür. Tüm işlemler doğru yapılırsa, giriş ve çıkış Km. si arasında asgari 2 Km fark olmalıdır. Giriş- çıkış zamanı arasındaki süre de en az 40 dakika olmalıdır.
Servisler, genelde 4’ncü aşamadaki doğrulama aşamasını yapmamaktadır. Dolayısı ile yapılan işlemin doğruluğu tesadüfe kalmıştır. Doğrulama aşamasında, 1000 Mt. Sürüş, hız testi yapılır, saatin çalışması doğrulanır, sapmalar belirlenir, sapmalar toleranslar içinde değilse, işlemler baştan yapılır. Dördüncü aşama (Kalibrasyon – ölçüm doğrulama) atlanmasına rağmen, servisler önceki ve sonraki Km. bilgilerini ve hız, mesafe ve saat toleranslarını girmektedirler. Ölçüm doğrulama yapılmadan bu bilgilerin girilmesi mümkün değildir. Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi, teknik bilgisi çıktısında (E1-E2) araç ‘’0’’ Km gitmiş görüldüğü halde, muayene belgesinde 2 Km fark yazılmıştır.
Takograf tamir ve muayenelerini zamanında ve doğru şekilde yaptırmak, öncelikle araç sahibinin sorumluluğudur. Takografın arızalı olması veya muayenenin doğru olmaması durumunda, yaptırım araç sahibine ve bazı durumlarda sürücüye, bazı durumlarda da araç sahibine ve sürücüye birlikte uygulanır. Araç sahibi daha sonra, şikâyet ederek cezaları servise rücu edebilir, ancak bu zaman alıcı bir işlemdir. Bu nedenle, araç sahipleri, takograf muayenesi yapıldıktan sonra, muaneye belgesindeki bilgiler ile takograftan aldıkları teknik bilgi çıktısındaki bilgileri kontrol etmelidirler. Takograf muayene belgesindeki bilgileri, servis elle girmektedir, takograf teknik bilgi çıktısındaki bilgiler ise, takografın kaydettiği bilgilerdir ve değiştirilemez. Takograf muayene belgesindeki bilgiler ile ‘’Teknik bilgi çıktısı’’ üzerindeki bilgileri aşağıdaki şekilde kontrol edebilirsiniz.
| |
Şekilde, sol tarafta muayene belgesi, sağ tarafta teknik bilgi çıktısı görülmektedir. Muayene belgesi ve teknik bilgi çıktısı üzerinde birbirine karşılık gelen bilgiler aynı harf ve rakam grupları ile ve kırmızı renkte işaretlenmiştir. Kontrole, teknik bilgi çıktısı üzerinde ‘’A’’ ile işaretlenen UTC saati ile başlamanız gerekir. UTC saati Türkiye saatinde üç saat geridir. +/- 20 dakika sapmaya müsaade edilir. Ancak muayeneden yeni gelen araçta fark olmamalıdır.
Diğer harf ve rakam grupları ise aşağıdaki şekilde karşılaştırılmalıdır;
A1: Muayenenin yapıldığı tarih.
B1: Aracın plaka numarası.
C1: Araç karakteristik sayısı.
C2: Takograf sabiti.
C3: Lastik çevre uzunluğu.
C4: Lastik ebadı.
Takograf muayeneleri (İstisnalar hariç) iki yılda bir yapılmaktadır. Bir önceki ve yeni yapılan muayenelerde W ve L değerlerinin birebir aynı olması mümkün değildir. Servis değişmiş, lastik değişmiş veya aşınmış, araç dişlileri aşınmış, iklim koşulları değişmiş, ölçüm yapılan ölçüm cihazı değişmiş olmasına rağmen, aynı değerlerin yazılmış olması, muayenenin uygun yapılmadığı anlamına gelmektedir. Kalibrasyon yapmadan, F1,F2,F3 ile işaretli alandaki bilgileri dolduramazsınız. Bu alandaki bilgiler doldurulmuş ise, uydurulmuştur, yani gerçek dışı bilgiler yazılmıştır.
Bu şekilde yapılan takograf muayene işlemi, Uluslararası Karayolu Taşımacılığında Çalışan Araçlarda kullanılan Takograf Cihazları Yönetmeliği, Takograf Cihazları Muayene ve Damga yönetmeliği, Takograf Cihazları Servis Hizmetleri Yönetmeliği ile Ölçüler ve Ayar kanununa aykırılık teşkil etmektedir. Bu tür ihlallere, yukarda belirtilen mevzuat ve Türk Ceza Kanunu kapsamında yaptırımlar uygulanabilmektedir. Özellikle AB ülkelerine giden taşımacılarımız, takograf muayeneleri uygun yapılmadığı için yaptırımlara maruz kalmaktadır. Yurtiçi taşımacılarımız, denetim ekiplerimiz bu konuda yeterli donanıma sahip olmadığı için, şimdilik göreceli olarak rahat edebilirler. Detaylar için Türk Ceza Kanunu Madde 204’e bakınız.
Peki neden takograf servisleri işlemleri eksik yapıyor?
Bilmediklerinden; Aldıkları eğitimin yetersiz, eğiticilerin bilgisiz olmasından. Artık bu eğitim de zorunlu olmaktan çıkarıldığına göre, kendini geliştirmeye çalışan bazı servisler dışında düzelme imkanı var mı, buna siz karar verin!
Zorunluluktan; Mevzuata göre eksiksiz yapılan bir takograf muayenesi 60-90 dakika sürmektedir. İşlemin bazı bölümlerinde iki kişi kullanılması gerekebilmektedir. Personel nitelikli personel olmak zorundadır, bu nedenle personel maliyeti yüksektir. Muayenede, takograf başına ortalama 10 - 15 TL malzeme (Mühür, mühür teli, folyo, muayene belgesi, hologram, vs..) kullanılmaktadır, buna karşılık 2019 yılı için belirlenen muayene ücreti 76,6 TL+KDV dir. Bu ücret ile servislerin ayakta kalması mümkün değildir. Bu nedenle daha çok muayene yaparak, daha çok kazanmak istemeleri ihtimal dahilindedir. Bu ücretin asgari 150 TL+KDV olması haktır. Kalibrasyonu 5 dakika süren terazi için 50 TL, 10 dakika süren egzoz muayenesi için 60 TL belirleyen bakanlığın, 60-90 dakika süren takograf muayenesi için 76,6 TL ücret belirlemesi, hiçbir mantıkla açıklanamaz. Varsa bir açıklaması, onu da biz bilmiyoruz.
Denetim yetersizliğinden; Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı her yıl takograf servislerini denetlemek zorundadır. Bu denetleme yapılmaktadır, ama belgelerin ve fiziki koşulların kontrol edilmesinden öteye geçememektedir. Muayene işlemlerinin doğru yapıldığı, denetleme personelinin teknik bilgi yetersizliğinden yapılamamaktadır. Araç muayenelerinde, sadece belgelerin düzenlenmiş olması kontrol edilmekte, belgelerdeki eksiklikler, düzensizlikler ve teknik verilerin doğruluğu kontrol edilmemektedir. Yol kenarı denetimi sorumluluğunun verildiği EGM trafik kontrol ekiplerinin ve Karayolları Genel Müdürlüğü personelinin bu konularda yeterli bilgisi olmadığı gibi, takograf verilerini indirebilecekleri veri indirme cihazları ile verileri analiz edip uygunsuzlukları tespit edebilecekleri analiz yazılımları yoktur.
Bu gerçekler ortada iken, bu eksikleri tamamlamadan, yasal dayanağı olmadan analog takografları dijital takograf ile değiştirmek, her ay takograf verilerini zorunlu olarak merkezi bir veri tabanına yüklemek, sorunların çözümüne katkı sağlamayacağı gibi, vatandaş ile kamu arasında yeni gerilimlere sebep olacaktır. Bizim önerimiz; takograf teknik bir cihazdır, ama konusu insandır, yani sürücüler ve onları istihdam eden firmalardır. Düzenleme yaparken, sadece tedarikçilerin değil, lütfen sürücülerin ve onları istihdam eden firmaların da görüşlerini alın. Yapılan toplantılara, çalıştaylara sürücüleri, taşıma ve lojistik firmalarını temsil eden örgütlerin daha geniş katılımını sağlayın. Bundan herkes kazançlı çıkacaktır.
Bilal Yeşil
Taşımacılar.