Takograf cihazları ölçü ve ayar mevzuatı kapsamındadır. Ölçü ve ayar mevzuatına göre, ölçü ve ayar cihazlarının muayene işlemleri, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ölçü ve ayar memurları tarafından veya yetkilendirilmiş özel kuruluşlar tarafından yapılabilir. Takograf cihazları  muayene hizmetlerini yapma yetkisi  de,  2010 yılında, kriterleri karşılayan özel servislere verilmiştir. Yani özelleştirilmiştir.

Hal böyle iken, Ekim 2020 ‘de  Cumhurbaşkanlığı takograf servislerini 31.12.2025 tarihine kadar özelleştirme kararı almıştır. Yani özelleştirmenin özelleştirmesi yapılacaktır. Bu kapsamda, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Takograf cihazları Muayene ve Damga Yönetmeliğinde 5 Şubat 2021 tarihinde değişiklik yaparak, yetki alan özel takograf servislerinin  ve personelinin yetkilerinin  en geç 31.12.2025 tarihinde iptal edileceğini bildirmiştir. Özelleştirmenin en önemli ayağı, takograf servislerinin  ve personelinin yetkilerinin iptal edilmesidir. Bu konu hukuk içinde çözülemezse, özelleştirme aksayabilecektir. Bu yönetmeliğin iptal edilmesi için , 5 Nisan 2021 tarihine kadar dava açılabilir. Takograf servisleri münferiden dava açabileceği gibi, sektörü temsil eden dernekler de iptal davası açabilirler.

Tartı  aletlerinin muayene hizmetleri, taksimetre tamir ayar işleri ile muayene işleri, egzoz muayene işleri zaten özelleştirilmiş durumdadır. Basınçlı kaplar, elektrik sayaçları, su sayaçları gibi ölçü aletlerinin muayene hizmetleri de yetkilendirilmiş özel kuruluşlar tarafından yürütülmektedir.Tıpkı takograf  cihazları muayene hizmetlerinde olduğu gibi. Bu işleri yapmak üzere bakanlıktan yetki alan firmalar, kısıtlı bir süre için yetki almamaktadır. Yasal olarak , kriterleri yerine getirdiği sürece çalışmalara devam edebileceğini, yetkiyi yenileyebileceğini bilerek, bu işe girmektedir. Yetkiyi alırken, yetki  belli bir süre sonunda geri alınır şeklinde bir bildirim yapılmamaktadır. Özelleştirilmiş olan hizmetin yeniden özelleştirilmesi halinde, kazanılmış hakların gasp edilmesi söz konusudur.

Zaten özelleştirilmiş olan takograf servisleri neden tekrar özelleştirilmek istenmektedir? Aksayan hususlar nelerdir?

Önümüzdeki dönemde, takograflı araç sayısı önemli oranda artacaktır. İhtiyacı karşılamak için yüzlerce yeni takograf servisi açmak gerekecektir.  Yeni nesil takograflar zorunlu hale geldiğinde, servisler  yeni nesil takograflara hizmet vermek için yeni cihaz ve ekipman almak zorunda kalacaklardır.

Takograf servis hizmetlerinde aksayan yönler olduğu doğrudur. Benzer aksaklıklar diğer ölçü aletlerinin muayene hizmetlerinde yok mudur? Takograf servislerinin yaptıkları muayenelerde, yönetmeliklere uygun  olmayan işlemler  veya  hatalı işlemler yapılabilmektedir. Dijital takograflarda yapılan manipülasyonlarda, takograf servislerinin yardımı ve katkısı vardır. Doğru!. Ama takograf servislerinin doğru çalışmasını sağlamaktan  sorumlu Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın hiç katkısı  yok mudur?

Servis personelinin başlangıçta alması gereken temel takograf eğitimi ve 2-3 yılda bir alınması gereken zorunlu yenileme takograf eğitimleri kaldırılmıştır, eğitimin zorunlu olduğu dönemde eğiticilerin yeterliliği kontrol edilmemiştir, her yıl yapılması gereken takograf servis denetimlerinde, muayenelerin doğru yapılıp yapılmadığı kontrol edilmemiştir , bunun için denetim personeline gerekli ve yeterli eğitimi verilmemiştir. Takograf portalına servis kartı verilerinin de yüklenmesini ve servis kartı verileri ile muayene belgesine girilen verilerin karşılaştırması yapılmamıştır. Böylece daha kaynağında hatayı tespit edip, önlem almak mümkün iken, bundan kaçınılmıştır. Bu portal, denetim yapan trafik denetim ekiplerinin erişimine de  kapatılmıştır. Üstelik, bir saat sürecek takograf muayene işlemi için çok düşük bir ücret (Halen 100 TL) belirleyerek, servisleri  kısa sürede çok işlem yapmaya mahkum etmiştir.  TÜVTÜRK, araç muayenelerinde sadece, takograf muayene belgesi var mı diye bakmış, belgelerdeki bilgilerin doğruluğu kontrol edilmemiştir. Kısaca  sürekli, çapraz etkin bir denetim yapılamamıştır. Mevcut durumdan % 30 servisler sorumlu  ise, ilgili bakanlıklar %70 sorumludur.

Takograf servislerini özelleştirerek, servislere bedel ödetilecekse, görevlerini tam yapmayan bakanlıklara kim hesap soracaktır?

Özelleştirme nasıl olacak? Bu konuda bir bilgi henüz yoktur. Servislerden 50.000 – 150.000 TL arası bir ücret talep edileceği konuşulmaktadır. Bu ücreti devlet mi alacak, yoksa özelleştirmeyi alan şirket mi alacak, bilinmemektedir. Özelleştirilince sorunlar çözülecek mi, sanmıyorum. Konu ile ilgili olarak Uluslararası takografçılar derneğinin paylaşımı aşağıdadır. Zaten mevcut durum devam edecekse, Cumhurbaşkanlığı’nın özelleştirme kararına ve yönetmelik değişikliğine neden  ihtiyaç duyulmuştur?

‘’Bilgilendirme dün genel müdür yardımcısı Hasan Hüseyin Mutlu ile yaptığımız görüşmede ölçü ayarların
özelleştirme konusunu görüşüp bilgi aldık özelleştirme kapsamına bakanlığın elinde olan muayenelerin gireceğini ve zaten hazırda bütün işlerin bazıları özel servislerde diğer kalanlarında TSE devir ettiklerini beyan etmiştir herhangi bir büyük firmaya devri söz konusu değildir derneğimize göstermiş olduğu ilgi ve alaka için çok teşekkür ediyoruz.’’

Neden özelleştirilmiş durumda olan,  taksimetre, tartı aletleri, basınçlı kaplar, elektrik ve su sayaçları  vs.. muayene hizmetleri tekrar özelleştirilme kapsamında değildir?

Bu konuda yorum yapmak zor. Bu kararın alınmasını sağlayanlar dışında, kimsenin  bu soruya cevap verebileceğini sanmıyorum.

Takograf servislerinin özelleştirmesinin sonuçlar ne olacaktır?

Muhtemelen halen  faaliyete olan birçok takograf servisi, talep edilen bedelleri karşılamayacak, ya iş değiştirecek ve işyerini kapatacaktır. Takograf muayene ücretleri yükselecektir. TÜVTÜRK 30 dk. süren araç muayenesi için , binek araçlardan 372,88 TL,  büyük ticari araçlardan 503,86 TL almaktadır. Muhtemelen bir saat süren takograf muayenesinin ücreti, bu rakamlardan daha düşüm olmayacaktır. Yani araç sahiplerinin maliyetleri artacaktır.

Neden 2011 yılında çıkarılmış olması gereken hız sınırlandırıcı donanımların servis hizmetleri yönetmeliği çıkartılmayarak, bir çok insanın kazalarda ölmesine neden olmuştur? Neden takograf konusunda gösterilen çaba, hız sınırlandırıcı donanımlara gösterilmemektedir?

Kazaların nedenleri arasında; ilk sırada sürücüden kaynaklı hatalar, ikinci sırada hız ihlalleri bulunmaktadır. Sürücü yorgunluğundan kaynaklı kazaların önlenmesinde takograf uygulaması etkilidir. Hız ihlallerinin önlenmesinde ise, hız sınırlandırıcı donanımlar kullanılmaktadır ve yasal olarak M2,M3 ve N2,N3 sınıf araçların hızlarının  100 km/h  ve 90 km/h değerlerinde sınırlandırılması gerekmektedir. Ticari araçlar, araç parkının % 4-5’ i kadardır, ama trafik kazalarındaki kayıpların % 30 kadarı ticari araçlardan kaynaklanmaktadır. Ancak hız sınırlandırıcı donanımlar ölçü ve ayar mevzuatı kapsamındadır. Uygulanabilmesi için, hız sınırlandırıcı donanımlar muayene ve damga yönetmeliğinin çıkarılması gerekmektedir. Bu mevzuat 2011-2012 yıllarında hazırlanması gerekirken, hala hazırlanmamıştır.  Neden acaba?

Bilal Yeşil